استخراج روغن زیتون که مایع طلایی و ارزشمند است، ریشه در تمدن‌های باستانی مدیترانه دارد. از نخستین روش‌های سنتی مانند آسیاب‌های سنگی و پرس‌های دستی در یونان و روم باستان تا فناوری‌های مدرن امروزی، دستگاه‌های روغن‌گیری همواره در حال تکامل بوده‌اند. براساس پژوهش‌های دانشگاه کالیفرنیا دیویس و شورای بین‌المللی زیتون (IOC)، این تحولات نه‌تنها بر کیفیت روغن زیتون تاثیر گذاشته، بلکه بازدهی تولید را نیز به‌طور چشمگیری افزایش داده است. امروزه، با ترکیب دانش سنتی و فناوری‌های پیشرفته، صنعت روغن‌گیری زیتون به مرحله‌ای رسیده که حفظ خواص غذایی و عطر طبیعی محصول، اولویت اصلی آن است. در این مقاله از زیتون کاران میهن، به بررسی تاریخچه و تکامل دستگاه‌های روغن گیری زیتون می‌پردازیم.
نخستین روش‌های استخراج روغن زیتون
به گفته باستان‌شناسان و براساس مطالعات منتشر شده در Journal of Archaeological Science، اولین شواهد استخراج روغن زیتون به حدود 6000 سال قبل در منطقه مدیترانه بازمی‌گردد. در این دوران، از روش‌های کاملا ابتدایی مانند کوبیدن میوه زیتون با سنگ و استخراج روغن به صورت دستی استفاده می‌شد. به مرور زمان، تمدن‌های باستانی مانند فنیقی‌ها و یونانی‌ها سیستم‌های پیشرفته‌تری مانند «تراپتوم» را ابداع کردند. که در آن از سنگ‌های آسیاب دوار و نیروی حیوانات برای خرد کردن زیتون استفاده می‌شد.
موزه دل اولیو در اسپانیا نمونه‌های جالبی از این دستگاه‌های اولیه را به نمایش گذاشته است که نشان‌دهنده تکامل تدریجی فناوری در آن دوران است. مطالعات دانشگاه کالیفرنیا دیویس نشان می‌دهد که این روش‌های سنتی اگرچه کم‌بازده بودند، اما پایه‌گذار سیستم‌های مدرن امروزی محسوب می‌شوند. جالب توجه است که برخی از این تکنیک‌های باستانی، به ویژه در تولید روغن‌های باکیفیت ارگانیک، هنوز هم در برخی مناطق مدیترانه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انقلاب صنعت روغن‌گیری
براساس تحقیقات منتشر شده توسط مرکز بین‌المللی زیتون (IOC)، قرن نوزدهم میلادی شاهد تحول اساسی در صنعت روغن‌گیری زیتون بود. در این دوره، سیستم‌های پرس مکانیکی که با نیروی بخار کار می‌کردند، جایگزین روش‌های سنتی شدند. به گفته ریچارد بلچلی در کتابOlive Oil: History, Production, and Uses”، این تحول باعث افزایش چشمگیر بازده تولید شد. به طوری که میزان استحصال روغن از 20% در روش‌های سنتی به بیش از 35% در سیستم‌های جدید رسید. در اوایل قرن بیستم، سیستم‌های هیدرولیکی که فشار یکنواخت‌تری بر خمیر زیتون وارد می‌کردند، معرفی شدند. این فناوری نه تنها کارایی را بهبود بخشید، بلکه کیفیت روغن را نیز به دلیل کاهش اکسیداسیون افزایش داد.
دستگاه‌های مدرن روغن‌گیری
بر اساس مطالعات مرکز بین‌المللی زیتون (IOC)، تحولات تکنولوژیکی در دهه‌های اخیر منجر به ظهور سیستم‌های استخراج پیوسته (continuous extraction systems) شده است. این دستگاه‌های پیشرفته که در تحقیقات دانشگاه کالیفرنیا دیویس مورد بررسی قرار گرفته‌اند، از سه مرحله اصلی خردایش، مالش و سانتریفیوژ برای استحصال روغن استفاده می‌کنند.
به گفته کارشناسان Olive Oil Times، این روش‌ها نه تنها بازده تولید را به 85-90 درصد افزایش داده‌اند، بلکه با کاهش زمان فرآوری و دمای عملیاتی (زیر 27 درجه سانتی‌گراد) کیفیت ارگانولپتیک روغن را به طور چشمگیری بهبود بخشیده‌اند. جالب توجه است که مطالعات منتشر شده در ScienceDirect نشان می‌دهد سیستم‌های مدرن دو فازی و سه فازی امروزی توانسته‌اند مشکلات زیست‌محیطی روش‌های سنتی را با کاهش مصرف آب و تولید پساب تا 70 درصد مرتفع کنند. این پیشرفت‌ها شرکت‌های پیشرو مانند زیتون کاران میهن را قادر ساخته تا محصولاتی با کیفیت فرا بکر (extra virgin) و ارزش غذایی بالا تولید کنند.
مقایسه فنی روش‌های سنتی و مدرن
مقایسه سیستم‌های سنتی و مدرن نشان می‌دهد که هر کدام مزایا و محدودیت‌های منحصربه‌فردی دارند. بر اساس داده‌های موزه دل اولیو اسپانیا، روش‌های سنتی سنگ‌آسیاب و پرس دستی اگرچه بازده پایین‌تری دارند. اما به دلیل فرآیند ملایم‌تر، روغن‌هایی با طعم و عطر پیچیده‌تر تولید می‌کنند. از سوی دیگر، مطالعات International Olive Council نشان می‌دهد که سیستم‌های مدرن سانتریفیوژ با وجود بازده بالاتر (85-90%)، در برخی موارد باعث کاهش برخی ترکیبات فنولی ارزشمند می‌شوند.
هوشمندسازی و توسعه پایدار دستگاه‌های روغن‌گیری زیتون
صنعت روغن‌گیری زیتون در آستانه تحولی جدید قرار دارد. براساس گزارش‌های اخیر شورای بین‌المللی زیتون (IOC)، فناوری‌های دیجیتال در حال تغییر چهره این صنعت هستند. سیستم‌های هوشمند نظارتی که ابتدا در تحقیقات دانشگاه کالیفرنیا معرفی شدند، اکنون به بازار راه یافته‌اند. این سیستم‌ها با استفاده از سنسورهای پیشرفته، تمام مراحل استخراج روغن را به دقت کنترل می‌کنند.
تحقیقات منتشر شده در Olive Oil Times نشان می‌دهد که این فناوری‌های جدید دو مزیت عمده دارند، اول اینکه کیفیت روغن را بهبود می‌بخشند و دوم اینکه ضایعات را کاهش می‌دهند. برخی کارخانه‌های پیشرو در ایتالیا و اسپانیا از سیستم‌های بازیافت آب و انرژی استفاده می‌کنند که مصرف منابع را تا 40 درصد کم کرده است.
این نوآوری‌ها نشان می‌دهد که صنعت روغن‌گیری زیتون به سمت تولید پایدار و مسئولانه در حال حرکت است. کارشناسان معتقدند در پنج سال آینده شاهد تحولات بیشتری در این زمینه خواهیم بود.
جمع‌بندی
تکامل دستگاه‌های روغن‌گیری زیتون از سنگ‌آسیاب‌های باستانی تا سیستم‌های هوشمند امروزی، نشان‌دهنده پیوند عمیق بین سنت و فناوری است. براساس مطالعات International Olive Council و UC Davis Olive Center، این تحولات نه‌تنها بازده تولید را افزایش داده، بلکه کیفیت روغن را نیز بهبود بخشیده‌اند. امروزه با ترکیب دانش سنتی و فناوری‌های نوین، صنعت روغن‌گیری به مرحله‌ای رسیده که حفظ عطر، طعم و خواص غذایی زیتون در اولویت قرار دارد. شرکت زیتون کاران میهن، به‌عنوان نماینده رسمی Mori-Tem در ایران و عراق، با بهره‌گیری از این پیشرفت‌ها، محصولاتی با استانداردهای جهانی عرضه می‌کند. برای آشنایی با فناوری‌های روز این صنعت، با زیتون کاران میهن همراه باشید.
بعدی